Voeding & pulmonale hypertensie (PH) in het kort:
- Het volgen van een gezond dieet komt iedereen ten goede, maar het kan vooral belangrijk zijn voor het beheersen van de klachten bij pulmonale hypertensie (PH).
- Het verminderen van het eten van zout en drinken/eten van vocht kan het vasthouden van vocht (in benen/enkels, handen/vingers en buik ) voorkomen. Bespreek altijd met je PH team wat je wel en niet kunt nemen.
- Groenten, fruit, volkoren granen, peulvruchten, noten en vis/vlees zorgen ervoor dat je de voedingsstoffen binnenkrijgt die je nodig hebt.
Samen met het innemen van je medicatie, kunnen aanpassingen in het dieet en leefstijl helpen om de klachten bij pulmonale hypertensie beter onder controle te houden.
Dieetadviezen bij pulmonale hypertensie
Als je minder zout en niet teveel vocht gebruikt kun je ongewenste symptomen helpen voorkomen en tegelijkertijd je hart ondersteunen.
Bij pulmonale hypertensie moet het hart al hard werken. Als je teveel zout eet, houdt je lichaam meer vocht vast (wordt ook vochtretentie genoemd). Dit zorgt voor een extra belasting van het hart dat het al zwaar heeft om tegen de hoge druk in de longslagader in te pompen. Het hart is niet in staat om ook nog een grote hoeveelheid vocht via de bloedsomloop rond te pompen. Hierdoor hoop het vocht zich op in de weefsels en kan er zwelling (door vocht) in de benen, handen, gezicht en buik ontstaan.
Hoewel zout een smakelijke toevoeging is aan de meeste maaltijden, kan het verminderen van je zoutinname schadelijke (hart gerelateerde) bijwerkingen helpen voorkomen. De hartstichting adviseert gezonde mensen om maximaal 6 gram zout per dag te eten. Het lichaam heeft ook zout nodig om goed te kunnen functioneren. Hiervoor is ongeveer 1 tot 3 gram zout nodig. Kijk voedingsetiketten goed na op toegevoegd zout – het zal je misschien verbazen hoeveel zout er in sommige voedingsmiddelen zit.
De volgende producten bevatten over het algemeen veel zout:
- Kaas
- Vleeswaren
- Groenten in blik of pot
- Ingevroren kant- en- klaar maaltijden
- Ingemaakte voedingsmiddelen (zoals zuurkool of augurken)
- Kant- en- klare soep (uit blik of zak)
- Dressing, specerijen en sauzen (zoals bijvoorbeeld sambal, maggi, ketjap)
- Bouillonblokjes
- Drop (naast zout zit hier een stof in dat de bloeddruk verder kan verhogen)
Probeer zoveel mogelijk bewerkt voedsel of fastfood (zoals patat, pizza, afhaal-chinees) te vermijden. Als je thuis kookt, vervang dan zout door andere specerijen en kruiden om smaak aan je gerechten toe te voegen. In de supermarkten zijn zoutarme kruidenmixen te koop, die toch veel smaak aan je maaltijd geven (bijvoorbeeld Euroma, Euroma Jonnie Boer). Ook verse kruiden zijn smaakvol, zoals bijvoorbeeld:
- Munt
- Gember
- Basilicum
- Bieslook
- Koriander
- Peterselie
- Dille
- Knoflook
- Oregano
- Rozemarijn
- Bosui
Kijk op de kruidenwijzer van de Nierstichting voor handige tips over kruiden. Volg Taurai Becker op YouTube voor praktische, zoutarme recepten en tips voor in de supermarkt.
Gehydrateerd blijven is belangrijk, maar te veel drinken kan gevaarlijke vochtophopingen in het lichaam veroorzaken. Het algemene advies bij pulmonale hypertensie is maximaal 1,5 liter vocht per dag. Vocht is niet alleen wat je drinkt, maar daarbij hoort ook het vocht dat je via voedsel binnen krijgt. Zoals fruit, waterijs, soepen, yoghurt, kwark.
Bespreek altijd met je behandelend PH team hoeveel vocht je per dag mag nemen.
Gemaskeerd gewichtsverlies of gewichtstoename
Stel dat je een tijdje minder gegeten hebt, dan zou je moeten afvallen. Als de weegschaal toch niet minder aangeeft, betekent dit dat je waarschijnlijk vocht vasthoudt. Je kunt zwellingen in je benen, enkels, handen, vingers, gezicht en/of een gezwollen buik hebben. Vaak gaat dit heel geleidelijk, waardoor je dit niet zo snel doorhebt.
Het kan ook andersom. Stel: je bent in 2 of 3 dagen 2 kg aangekomen. Het is onwaarschijnlijk dat je in die paar dagen zoveel gegeten hebt dat je 2 kg aangekomen bent. Ook nu is het waarschijnlijker dat je vocht vasthoudt. Je merkt dit aan gezwollen benen, enkels, handen, vingers, gezicht en/of een gezwollen buik. Gewichtstoename door vochtophoping kan benauwdheidsklachten geven. Met deze klachten moet je altijd contact opnemen met je PH team.
Goede voeding bij PH
Het eten van groenten, vers fruit en volle granen kan ervoor zorgen dat je aan de voedingsbehoeften van je lichaam voldoet, terwijl complicaties door pulmonale hypertensie worden beperkt.
Verse groenten en fruit zijn een uitstekende bron van vitamines en mineralen die je lichaam nodig heeft om te functioneren.
Vitamine C is nodig om verschillende enzymen goed te laten werken, helpt bij het herstellen van weefsels, is belangrijk voor het functioneren van het immuunsysteem en werkt als een antioxidant. Vitamine C zit in fruit, groente en (zoete) aardappelen.
Bij de hele bevolking komt een tekort van vitamine D regelmatig voor. Bij PAH (pulmonale arteriële hypertensie) komt dit vaker voor dan bij de algemene bevolking en er zijn aanwijzingen dat dit progressie van PAH zou kunnen veroorzaken of verergeren.
Vitamine D komt van nature voor in vette vis (zoals haring en makreel). Vlees en eieren bevatten ook vitamine D, maar minder dan vette vis.
Probeer ingeblikte groenten en fruit te beperken of te vermijden, omdat deze (meer) zout bevatten. Er zijn meestal wel zoutarme opties in de supermarkt om de zoutinname te verminderen.
In plaats van bewerkte granen die in pasta en wit brood worden gebruikt, kun je meer volkoren producten aan je dieet toevoegen. Deze worden gemaakt van de hele graankorrel, wat betekent dat ze meer vitamines en vezels bevatten. Voedingsmiddelen die meestal met volkoren opties worden geleverd, zijn bijvoorbeeld:
- Zilvervliesrijst
- Volkorenbrood
- Volkoren rogge
- Havermout
- Volkoren pasta
Bladgroenten zijn een uitstekende bron van vezels en belangrijke voedingsstoffen, waaronder ijzer. Veel mensen met pulmonale hypertensie hebben een laag ijzergehalte, wat kan leiden tot ernstigere ziekte symptomen. Zonder de juiste hoeveelheid ijzer kun je bloedarmoede ontwikkelen (laag aantal rode bloedcellen), wat zorgt voor kortademigheid of extreme vermoeidheid.
Je kunt meer ijzer aan je dieet toevoegen door voedingsmiddelen te nemen die rijk zijn aan ijzer, zoals:
- Groene bladgroenten (bijv broccoli, spinazie, courgettes of boerenkool)
- Erwten en bonen
- Rood vlees (zoals rundvlees of varkensvlees)
- Eieren
- Vis
- Noten en zaden (zoals amandelen, pompoenpitten en pijnboompitten)
- Gedroogd fruit (zoals dadels, rozijnen, pruimen en vijgen)
Eiwitten zijn een belangrijke bouwsteen voor allerlei lichaamsweefsels. Deze bouwstenen zijn van groot belang voor je algemene gezondheid. Je lichaam kan je weefsel goed onderhouden als het genoeg eiwitten binnenkrijgt. Niet alleen spieren, maar ook veel hormonen en enzymen bestaan deels uit eiwitten. Het hele ‘regelsysteem’ van je lichaam lijdt eronder als je een eiwittekort hebt.
Gezonde, normaal actieve volwassenen hebben rond de 0,8 gram eiwit per kilogram lichaamsgewicht nodig. Hierbij wordt uitgegaan van een gezond gewicht.
Steeds meer onderzoeken wijzen uit dat ouderen en mensen met een chronische aandoening extra eiwitten nodig hebben om hun spiermassa zo lang mogelijk te behouden. Dit is ook van belang als je wat spieren wilt opbouwen, bijvoorbeeld tijdens of na een revalidatietraject.
Extra eiwitten in combinatie met krachttraining blijken een gunstig effect te hebben op het behoud van spiermassa en spierkracht. Een eiwitinname van 1,2 tot 1,5 gram per kilogram lichaamsgewicht per dag (passend bij een gezond gewicht) is dan zinvol.
Let op: start nooit zomaar met krachttraining, doe dit altijd in overleg met je PH behandelteam!
Eiwitinname na het trainen
Als je een revalidatie traject volgt of zelfstandig / onder begeleiding sport kan het zinvol zijn om kort na het trainen eiwitten te eten om je spieren te herstellen. Dit kan door bijvoorbeeld een gekookt ei, een handje ongezouten noten – of een bakje kwark of yoghurt te eten.
Eiwitten zitten in:
- Vlees
- Vis
- Gevogelte
- Eieren
- Zuivel (zoals melk, kwark, yoghurt en kaas).
- Peulvruchten (zoals linzen, bruine en witte bonen en erwten)
- Noten en zaden (zoals amandelen, pompoenpitten en pijnboompitten)
- Granen (zoals quinoa, spelt, haver)
Gewicht
Pulmonale hypertensie kan gevolgen hebben voor je lichaamsgewicht. Sommige mensen vallen af, anderen worden juist zwaarder.
Door benauwdheid, minder bewegen en de bijwerkingen van de medicatie kun je minder zin hebben in eten. Als je een lange tijd te weinig eet, val je af en krijg je een tekort aan mineralen en vitamines. Helaas verbrandt het lichaam niet alleen vet, maar ook de spieren. Wanneer je onbedoeld gewicht verliest, betekent dit dat je lichaam te weinig spieren en voorraden mineralen en vitamines overhoudt. Er is mogelijk sprake van ondervoeding. Als je onbedoeld veel gewicht verliest is het van groot belang contact op te nemen met je behandelend PH team of diëtist.
De benauwdheid kan ertoe leiden dat je veel minder gaat bewegen dan voorheen. Je verbrandt dan minder calorieën. Als je evenveel blijft eten, zal het gewicht langzaam toenemen. Als je te zwaar wordt, krijg je meer last van benauwdheid en kosten inspanningen meer moeite. Probeer daarom te voorkomen dat je gewicht teveel toeneemt. Neem contact op met je PH team of diëtist als je hulp nodig hebt om af te vallen.
Tips van mensen met pulmonale hypertensie
Tip voor het ontwikkelen van gezonde eetgewoonten;
- Veranderingen in het dieet aanbrengen kan moeilijk zijn, maar het is belangrijk om te onthouden dat zelfs de kleinste veranderingen een grote invloed kunnen hebben op je gezondheid. Het aanleren van nieuwe gewoonten gaat niet van de ene op de andere dag, dus probeer één of twee veranderingen tegelijk door te voeren.
- Vraag je PH team of een geregistreerde diëtist om ideeën voor maaltijden en tussendoortjes. Je kunt ook online zoeken naar zoutarme recepten.
Tips voor als je dorst hebt, maar niet veel mag drinken:
- Vries druiven in: zuig op een bevroren druif als je een droge mond hebt of dorst hebt.
- Zuig op een ijsblokje; je doet er lang mee en werkt dorstlessend.
Tips bij vermoeidheid:
- Plan voor het eten een rustige activiteit, zoals lezen.
- Bereid op een goede dag een grotere portie eten dan normaal, vries wat je overhoudt in voor minder goede dagen.
- Laat je boodschappen bezorgen of kies voor een supermarkt waar je met een handscanner kunt werken. Kost veel minder energie!
- Neem je hoofdmaaltijd op het dagdeel dat je je het best voelt.